مغز و جمجمه، جلسه دوم

درون مغز در نگاه اول (تشریح مغز گوسفند)

اهداف:

• تشریح مغز گوسفند

وسایل مورد نیاز:

• مغز گوسفند
• چاقو

مغز این عضو شگفت انگیز که می توان آن را به عنوان کلیدی ترین عضو بدن دانست، کنترل بسیاری از رفتارهای حیاتی و هوشمندانه ما را به عهده دارد. در این جلسه می خواهیم با انجام مقایسه ای میان مغز گوسفند و مغز انسان، با ساختار کلی مغز و بخش های مختلفی که دارد آشنا شویم. دلیل این مقایسه این است که مغز گوسفند هم بیشتر در دسترس است و هم شباهت زیادی از نظر ساختار با مغز ما دارد.

توجه : برای آنکه بتوانید مغز گوسفند را به راحتی تشریح نمایید، لازم است که پیش از شروع کار تقریبا به مدت دو روز مغز را در محلول فرمالدئید قرار دهید تا در هنگام تشریح مغز نرم نباشد بتوانید اجزای آن را به خوبی مشاهده نمایید. که این کار لازم است حتما با نظارت یک مربی انجام شود.
چنانچه در مدرسه مدل مغز انسان را در اختیار دارید جهت مقایسه آن را هنگام تشریح کنار دست خود قرار دهید در غیر این صورت با تصاویر ما همراه شوید.

همانطور که می بینید از نظر اندازه مغز گوسفند بسیار کوچک تر از مغز انسان و چیزی در حدود یک هشتم آن می باشد. 

همان طور که می بینید مغز از دو نیمکره تشکیل شده است. به بخش هایی از مغز که به سمت محل اتصال دو نیمکره باشند اصطلاحا می گویند بخش های میانی و بخش هایی که به سمت کناره های باشد بخش جانبی گفته می شود.

از نمای کناری نیز بالا و پایین را اصطلاحا دورسال و ونترال می گویند. بخش های جلوی مغز که سمت چشم ها می باشد را پیشین یا posterior و بخش پشت مغز را anterior یا پسین که مخچه نیز در آن سمت قرار گرفته است.

قسمت خارجی مغز را مشاهده کنید. این بافت نرم و پر پیچ و خم اصطلاحا کورتکس (Cortex) یا همان قشر مغز نام دارد. با وجودیکه ضخامت آن تنها چند میلی متر است، اما همین بافت چیزی در حدود 70 درصد از هزاران میلیارد سلول مغزی یک فرد را در بر گرفته است. این سلول ها مسئول بسیاری از فرآیند های شناختی مثل حافظه، تکلم، تفکرات و ... هستند و نسبت اندازه آن به کل بدن در انسان از سایر حیوانات بیشتر است.

فعالیت :
تحقیق کنید که دیگر چه فعالیت هایی از انسان در کورتکس کنترل می شود. در حیوانات چه طور؟ کورتکس چه نقشی را ایفا می کند؟

با زدن برش به بخشی از رویه مغز و دقت یه بافت مغز زیر یک ذره بین می توانید چنین نمایی را مشاهده کنید.

این در واقع نمای داخلی کورتکس است. همان طور که در  تصویر هم دیده می شود بخش بیرونی کورتکس کمی تیره تر است که اصطلاحا به آن ماده خاکستری یا gray matter می گویند. بخش داخلی که کمی روشن تر است ماده سفید یا white matter نام دارد.

رنگ تیره ماده خاکستری ناشی از هسته تیره رنگ سلول های مغزی است. در ادامه ی این سلول ها رشته های سفید رنگی با نام آکسون قرار گرفته اند که ماده تشکیل دهنده white matter  هستند. در زیر تصویر یک سلول مغزی را مشاهده می کنید.

آکسون مربوط به هر سلول مغزی به درون مغز نفوز می کند تا بتواند با سایر سلول های مغزی ارتباط بر قرار کند. از طریق همین ارتباطات است که میلیاردها سلول اطلاعات را به میلیاردها سلول دیگر منتقل می کنند و به این ترتیب شبکه ای عظیم و پیچیده از تشکیل می شود تا ما بتوانیم بیاندیشیم و یا اینکه اعمال حیاتی بدنمان کنترل کنیم.
اکنون می خواهیم مغز را با احتیاط از قسمت میانی ببریم و بخش های درون آن را مشاهده کنیم.

 

هنگامی که مغز را باز می کنیم چنین شکلی را مشاهده خواهیم کرد.

با جدا کردن دو نیمکره میتوانید ساختار برگی شکل مخچه یا Cerebellum را ببینید. مخچه یکی از اجزای اصلی و مهم مغز می باشد. بسیاری از امور مربوط به حافظه و یادگیری در این ناحیه از مغز کنترل می شوند. هم چنین بسیاری از حرکات ماهیچه ها و هماهنگی و توالی حرکت در این عضو کنترل می شوند.

 فعالیت: بررسی کنید و ببینید در بیمارانی که به طریقی مخچه آسیب می بیند چه عوارضی مشاهده می شود؟

یادتان می آید چگونه آموختید که بند کفش خود را ببندید؟ تایپ کردن، رانندگی و تمامی کارهای حرکتی که آموخته ایم در این مکان ثبت شده اند. به تفسیری مخچه ارتباط میان حافظه و حرکت را ایجاد می کند.

اکنون به سایر اجزای درون نیمکره دقت نمایید. آیا می توانید بخش های مختلف را از هم تفکیک کنید؟

به تصویر زیر دقت کنید. در این جا می توانید نام اجزای مختلف را مشاهده کنید.

تکلیف: تا جلسه آینده اجزای نام برده فوق را میان اعضای گروه تقسیم کرده و هر فرد به جستجو در مورد نقش تعدادی از اجزا بپردازد. نتایج جستجو را پس از این در اختیار هم بگذارید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: ـــــــــــــــ
منابع مطالعه:_____

مطالب مرتبط:

مغز و جمجمه، جلسه اول
مغز و جمجمه، جلسه دوم

---

بخش پروژه های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه: سارا قیصری - تنظیم: علی سرمدی